Hành trình tìm kiếm thông tin những người ngã xuống tại sân bay dã chiến Libi

Khởi đầu từ một lời hứa

Trong bữa cơm thân mật sau chuyến đi, tôi kể cho mọi người nghe về sân bay dã chiến Libi, một phần của công trình quốc phòng 723, và trận bom B52 kinh hoàng vào đêm ngày 7/1/1973. Đêm đó, hơn 30 người đã hy sinh, nhưng tên tuổi của họ đến nay vẫn chưa được ghi chép đầy đủ.

Câu chuyện khiến cả đoàn lặng đi. Đến khi ra về, họ cùng nhau quyên góp được 24 triệu đồng, gửi lại cho tôi với mong muốn lập một bàn thờ cho các liệt sỹ. Cầm số tiền trong tay, tôi vừa xúc động, vừa lo lắng. Việc này không chỉ đơn thuần là xây dựng một nơi thờ tự, mà còn là trách nhiệm với những linh hồn chưa được gọi tên.

Nhờ sự chung tay của ông Nguyễn Văn Dũng, Giám đốc Công ty TNHH Lạc An, (người con của Hà Tĩnh, sinh sống và làm việc tại thành phố Hồ Chí Minh, cùng tham gia về nguồn với đoàn Ban Quản lý giao thông đô thị II – TP. Hồ Chí Minh) cùng nhiều nhà hảo tâm khác, công trình được khởi công vào ngày 9/8/2011 và hoàn thành vào ngày 26/4/2012. Vị trí ngôi miếu nằm bên cạnh dấu tích sân bay giữa núi rừng, trong lòng hồ Kẻ Gỗ. Đến năm 2014, miếu thờ được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Ông Nguyễn Văn Dũng còn mua tặng một chiếc thuyền máy gỗ cho Ban quản lý để có thể vận chuyển du khách gần xa có thể thuận tiện vào đây thắp hương tưởng nhớ những anh hùng đã khuất.

Thế nhưng, vẫn còn nhiều điều trăn trở. Mỗi lần có đoàn đến dâng hương, ai cũng hỏi: “Những liệt sỹ này là ai? Họ thuộc đơn vị nào?”. Và tôi – một trong những người tự nhận thấy đây là trách nhiệm của mình phải tìm kiếm, vẫn chưa có câu trả lời. Nhưng tôi vẫn có niềm tin sẽ làm được điều gì đó, tôi sẽ cố gắng đi tìm những chứng nhân lịch sử để có thể biết được danh tính những người đã hy sinh trong trận bom ngày ấy. Lời hứa với những linh hồn kia thôi thúc tôi phải đi tìm sự thật.

Đi tìm danh tính những người đã khuất

Bước đầu tiên của tôi là tìm đến những người lớn tuổi trong vùng, những người có thể còn nhớ về trận đánh năm xưa. Tôi gặp bác Dương Hữu Giáo, nguyên cán bộ Liên đoàn Lao động tỉnh, mong bác có thể giúp tôi tìm manh mối qua các mối quan hệ của mình.

Bác Giáo rất nhiệt tình, còn liên hệ với Thiếu tướng Phạm Long để hỏi thông tin từ Bộ Quốc phòng. Nhưng rồi, kết quả nhận được là một sự im lặng kéo dài, không ai có bất kỳ hồ sơ nào về đơn vị tham gia xây dựng sân bay Libi.

Không bỏ cuộc, tôi tiếp tục tìm đến bác Dương Danh Trành, người từng làm việc tại sân bay dã chiến. Gặp bác Trành lần đầu tiên, tôi đã bất ngờ bởi trí nhớ tuyệt vời của bác. Bác kể lại rành rọt trận ném bom đêm đó, khẳng định có hơn 30 người hy sinh, trong đó phần lớn là công nhân từ Ty Kiến trúc, Xí nghiệp Gạch ngói Cẩm Thành và Thị Chính. Bác Trành còn lưu giữ giấy chứng nhận bị thương ngày đó và danh sách những người hy sinh, tuy nhiên chỉ có tên chứ không có họ và quê quán. Bác cũng chỉ biết chính xác những người trong xóm đó là Liệt sỹ Dương Đôn và Liệt Sỹ O Kế, còn lại là thì bác cung cấp cho tôi sơ bộ vì bác cũng không biết cụ thể.

Những gì bác kể lại trùng khớp với những manh mối ít ỏi mà tôi có được. Tôi quyết định quay lại gặp bác nhiều lần để kiểm chứng. Mỗi lần hỏi, bác vẫn kể y nguyên như vậy, không sai một chi tiết nào. Điều đó khiến tôi càng thêm tin tưởng rằng mình đang đi đúng hướng.

Không có hồ sơ chính thức, tôi buộc phải tìm theo cách thủ công, đến từng nghĩa trang, từng xã, từng gia đình có người từng tham gia chiến đấu tại khu vực này. Năm 2014, tôi được điều động lên Ban Quản lý rừng phòng hộ sông Ngàn Phố (Huyện Hương Sơn), công việc ở đơn vị mới bận rộn khiến quá trình tìm kiếm bị chững lại. Đến năm 2016, tôi được điều chuyển trở lại Ban Quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ. Về đây, với việc thường xuyên quay lại di tích miếu thờ, tôi lại tự thôi thúc bản thân cố gắng hết mình để vừa đảm bảo công việc nhà nước giao vừa có thể tiếp tục hành trình tìm kiếm danh tính liệt sỹ còn dang dở của mình. Nhờ sự giúp đỡ của chính quyền các địa phương, bạn bè gần xa, những người du khách đến phúng viếng, tôi được hỗ trợ về mặt kết nối thông tin rất nhiều. Ai biết chút manh mối nào cũng cung cấp cho tôi. Cứ tiếp nhận một thông tin mới là tôi tranh thủ ngoài giờ làm việc đi xác minh, thu thập. Quá trình này diễn ra liên tục ngày này qua ngày khác trong một quãng thời gian rất dài.

Một trong những chuyến đi đáng nhớ nhất của tôi là khi tìm được bác Lê Thị Kim Nhơn, người từng làm việc tại sân bay. Bác Nhơn kể rằng bác nhớ một người tên Lê Xuân Kỳ, một trợ lý quân nhu trong đơn vị công binh, có thể biết rõ về những người đã hy sinh.

Vậy là tôi bắt đầu hành trình tìm bác Kỳ với hy vọng đây là người có thể nắm giữ những điều tôi cần. Theo các thông tin bác Nhơn cung cấp, tôi đã đi lần mò từ Thanh Hóa đến Hà Nội, rồi vào tận Đồng Nai, cuối cùng, tôi gặp được đúng bác Kỳ vào năm 2022. Bác xác nhận đơn vị mình là Tiểu đoàn 2, Trung đoàn 229, Bộ Tư lệnh Công binh, đơn vị trực tiếp xây dựng sân bay dã chiến. Nhưng đau lòng thay, bác không nhớ danh sách những người đã hy sinh.

Qua bác Nhơn, tôi cũng biết thêm bác Tình, cũng là một nhân chứng ngày đó. Bác Tình được giới thiệu là cán bộ y tá - người trực tiếp xác định danh tính liệt sỹ và cấp cứu thương binh, thế là tôi rong ruổi tìm bác Tình suốt 2 năm trời. Khi rảnh rỗi tôi theo lời kể cứ xuống xã Cẩm Dương và Cẩm Hòa huyện Cẩm Xuyên. Từng manh mối nhỏ theo trí nhớ của nhiều người, họ chỉ dẫn cho tôi hết thôn xóm này đến thôn xóm khác nhưng đến thông tin cuối cùng thì không ai biết bác Tình là ai. Sau khi mất nhiều thời gian mà không có kết quả, tôi thay đổi hướng tìm kiếm nhân chứng lịch sử. Một hôm tôi đến gặp một thầy cắt thuốc bắc trong vùng, tôi nghĩ thầy cắt thuốc sẽ biết nhiều người. Thật may mắn cho tôi khi tôi đến hỏi thầy thuốc thì thầy có biết về bác Tình mà tôi đang tìm kiếm thật. Lòng tôi vui mừng biết bao. Thầy kể cho tôi bác Tình lúc con nhỏ ăn học ở vùng này, nhưng đi thoát ly sớm, sau đó lấy chồng xa nên trong làng xã ít ai biết đến. Thầy chỉ cho tôi Bác tình lấy chồng ở ở Hồng Lĩnh, nhưng không rõ địa chỉ cụ thể. Nhưng thông tin này cực kỳ hữu ích. Thông qua các mối quan hệ của tôi, tôi đã hỏi ra và tìm đến gặp được bác ấy. Không may cho tôi gặp được bác Tình thì bác đã bị tai biến mạch máu não trước đó 2 năm. Bác chỉ nói trước đây ai chết bác đều ghi tên từng người để chuyển về nghĩa trang km số 8 đường chiến lược số 22. Giờ chỉ nhớ con số 32 hay 34 người hy sinh đêm hôm 07/01/1973 đó là hy sinh tại chổ còn về Bệnh viện tỉnh tại xã Thạch Hương thì không biết có hy sinh thêm ai nữa không. Hiện tại, bác không còn danh sách gì cả. Theo lời bác, tôi quyết định sẽ đi tìm thêm qua một hướng mới. Tôi vẫn tranh thủ thời gian ngày nghỉ và ngoài giờ làm việc đi đến phòng LĐTBXH để xin cung cấp thông tin từ những manh mối liên quan; đi đến nghĩa trang liệt sỹ lớn, sau đó đi các nhà bia các huyện các các xã, kể cả việc đi nhờ thầy tâm linh... Hễ biết ai cho thông tin thầy giỏi có thể tìm được được liệt sỹ tôi đều tìm đến để nhờ mong sao tâm nguyện trăn trở bấy lâu của tôi thành hiện thực. Nhưng thời gian cứ trôi, manh mối thì nhiều nhưng kết quả vẫn chưa được như mong đợi.

Có những thời điểm hành trình tưởng chừng như đi vào ngõ cụt. Việc làm này của tôi là hoàn toàn tự nguyện. Có những thời điểm tôi gặp khó khăn về tài chính, cũng có những thời điểm gặp vấn đề về sức khỏe, cộng thêm việc bỏ rất nhiều thời gian và công sức nhưng đôi khi đi vào ngõ cụt, nhiều lần tôi cũng rất buồn. May thay bên cạnh tôi có gia đình yêu thương, vợ con tôi, anh chị em tôi, những người đồng nghiệp, đồng chí, đồng đội cũ của tôi, bạn bè tôi đều thấu hiểu việc làm này của tôi. Người thì gửi lời động viên, người thì chung sức đồng hành cũng những chuyến xe, người thì cũng hỗ trợ thu thập thông tin qua những người họ nghĩ là có thể biết để giúp được tôi phần nào. Điều này thôi thúc tôi không bao giờ được phép bỏ cuộc. Còn sức khỏe là còn có thể đi, còn hy vọng tìm kiếm.

Nhân duyên mới

Năm 2020, tôi tình cờ gặp được nhà báo Hoàng Anh Minh trong một lần anh về thăm hồ Kẻ Gỗ. Anh Hoàng Anh Minh là người con Hà Tĩnh, hiện nay đang là Tổng biên tập của Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance. Qua những câu chuyện kể, cả anh và tôi đều thấy và hiểu sự hy sinh lớn lao của các liệt sỹ giữa đại ngàn hồ Kẻ Gỗ linh thiêng này, và mong muốn làm được nhiều điều hơn để tưởng nhớ đến các vị. Anh Hoàng Anh Minh không chỉ giúp tôi tiếp cận thêm nhiều nhân chứng, mà còn kết nối để xây dựng lại khu đền thờ một cách trang trọng hơn. Đến ngày 18/07/2022, sau nhiều thời gian vận động quyên góp từ các nhà hảo tâm, chính thức khởi công Khu đền thờ các anh hùng liệt sỹ sân bay dã chiến Libi, tại gần ngay khu miếu thờ cũ. Đến nay, công trình này đang ngày càng hoàn thiện, rất trang trọng và đã được công nhận là di tích văn hóa cấp tỉnh.

Hành trình để tìm được danh tính liệt sỹ trải qua rất nhiều ngày, đi đến nhiều nơi, gặp nhiều người. Từ việc gặp những người trùng tên, có những lần đi theo manh mối nhưng không đúng địa chỉ do nhân chứng tuổi già lẫn lộn, từ những ngày mưa gió vẫn lần mò từng bia mộ. Mỗi danh tính gần như là những câu chuyện.

Tính đến nay, tôi đã xác minh được danh tính của 29/32 liệt sỹ hy sinh tại sân bay dã chiến Libi. Tôi không phải là một cán bộ chuyên trách về lĩnh vực này, mà chỉ là một người tự thấy mình có trách nhiệm với việc đó, do đó, quá trình đi gặp không ít khó khăn và trở ngại, từ kinh nghiệm, nghiệp vụ… tôi đều chưa hề có, nhưng với sự giúp đỡ của chính quyền, của những người thân quen và cũng rất nhiều người lạ, điều tôi cảm thấy luôn được chia sẻ là người Việt Nam mình rất hướng về nguồn. Khi tôi làm đi đến đâu cũng được các đầu mối niềm nở chia sẻ, ai cũng mong tâm nguyện của tôi hoàn thành, cũng như các liệt sỹ được có tên để người đời sau còn tưởng nhớ. Cuộc đời tôi là một hành trình dài, sự nghiệp tôi gắn liền với hồ Kẻ Gỗ, những đêm nằm giữa rừng nghe tiếng hành quân trong thổn thức phần nào bây giờ cũng đã bớt băn khoăn, tôi làm những việc này không phải để người đời biết ơn, mà đó là trách nhiệm của một người con sinh ra trên mảnh đất anh hùng, của một người sinh ra lớn lên trong chiến tranh, chứng kiến quá nhiều đau thương mất mát, và bằng sự biết ơn vô hạn với những liệt sỹ đã hy sinh về sự nghiệp giải phóng dân tộc.

Vẫn còn hai liệt sĩ tại trận bom năm đó chưa xác minh được quê quán và một liệt sỹ chưa đến được nhà thân nhân. Nhưng tôi tin tôi và chúng ta sẽ tìm được thông tin. Tôi vẫn sẽ tiếp tục hành trình.

Trong quá trình tìm kiếm danh tính liệt sỹ tại trận bom năm đó thì tình cờ tôi cũng đã làm được hai việc mà khiến tôi thêm phần an lòng.

1. Xin cấp bằng Tổ quốc ghi công cho Liệt sỹ Nguyễn Hữu Thực

Trong số các liệt sỹ đã xác định được danh tính, có Liệt sỹ Nguyễn Hữu Thực, quê ở Sơn Tiến, Hương Sơn. Chuyện kể là, trong thời gian chuyển công tác lên công tác tại Hương Sơn tôi có quen một người bạn tên Thuần. Thời gian làm việc ở đây, tôi cũng có trao đổi, kể chuyện về việc mình đang làm để hy vọng ai biết được thông tin nào thì hỗ trợ thêm cho tôi, mặc dù tôi không có nhiều thời gian như lúc đang ở đơn vị cũ. Thế rồi một ngày mãi về sau, lúc tôi đã rời Hương Sơn về làm việc lại tại Ban Quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ thì anh bạn Thuần gọi điện cho tôi là đã có manh mối về than nhân liệt sỹ Nguyễn Hữu Thực. Tôi xúc động vô cùng, ngay lập tức, tôi nhờ anh Bùi Tân ( đồng nghiệp của tôi) chở tôi lên Hương Sơn để tìm gặp. Qua xác minh thì thông tin trùng khớp, nhưng đau lòng thay, sự hy sinh của anh chưa được xã hội biết đến. Tên anh chưa được khắc trên bia tưởng niệm liệt sỹ, ban thờ anh chưa có được bằng tổ quốc ghi công. Điều này thôi thúc tôi cần phải có tiếng nói. Tôi đã tìm đến các cấp chính quyền, trình bày đầy đủ những tư liệu dẫn chứng nhờ hỗ trợ để có thể công nhận cho anh. Thật may mắn, chính quyền cũng hết lòng hỗ trợ xác minh, và khi chứng thực được tính chính xác thì nhà nước đã cấp cho anh Bằng Tổ quốc ghi công vào ngày 27/02/2024. Điều này thực sự rất nghẹn ngào đối với tôi, một niềm vui khó tả, tôi lúc đó thầm cảm ơn bạn tôi, cảm ơn trời đất, cảm ơn những cơ duyên đã cùng tôi làm được việc này cho anh và gia đình anh, thầm mong anh yên nghỉ.

2. Quy tập mộ liệt sỹ.

Trong một lần về xã Thụ Lộc, huyện Lộc Hà để xác minh thông tin về liệt sỹ Phạm Thị Thu hy sinh tại trận bom năm đó, tôi được biết đến bác Duệ. Tìm hiểu và được bác chia sẻ thông tin liệt sĩ Phạm Thị Thu. Chúng tôi lại được nghe câu chuyện đầy bi thương mà bác Duệ là nhân chứng sống kể. Ngoài trận ném bom B52 phá hủy sân bay dã chiến ở km số 16 đường chiến lược số 22 thì còn có một số lần khác nữa. Ngồi nói chuyện tôi được bác Duệ kể: một chiến sĩ lái xe đang vận chuyển hàng vào miền Nam đến đoạn km46 đường chiến lược số 21 thì bị trúng bom thiêu trụi, trên thùng xe chỉ còn lại chiếc tẹc không. Bác Duệ và đồng đội chỉ biết bẻ miếng tôn trên xe rồi nhặt phần nội tạng, thi thể còn sót lại đưa tới chôn tại hố bom gần khe cạn không có nước. Bác ngồi kể rồi cứ trăn trở không biết làm cách nào để đưa phần hài cốt này về nơi cao ráo thoáng mát để tôi mới yên lòng chứ khi nghĩ về chiến tranh tôi lại cứ thổn thức mãi việc này không thôi. Nghe bác kể câu chuyện thật xót xa, lòng mình quặn thắt, tôi hứa với bác Duệ sẽ tìm mọi cách để kết nối các cơ quan có thẩm quyền biết có kế hoạch quy tập mộ. Muốn báo cáo cấp có thẩm quyền trước hết mình phải nắm chắc thông tin và xác minh sự việc thực tế.

Tôi đề xuất với bác Duệ, hẹn bác một ngày gần nhất đón bác đi đến vị trí bác kể để xác minh vị trí vì nằm trong khu vực cơ quan tôi quản lý. Nhưng không may cho chúng tôi kể từ ngày gặp bác Duệ, dịch covid -19 bùng phát trở lại không thể nào đi được, thế là đành phải chờ ngày hết dịch. Dịch Covid-19 đã tạm lắng xuống, ngày 27/6/2022 tôi hẹn bác Duệ rồi thuê xe chở bác Duệ từ quê lên thành phố Hà Tĩnh để đi Quảng Bình tìm mộ. Khi đến bìa rừng, chúng tôi được anh em Trạm bảo vệ rừng số 4 ( Ban QL Khu Bảo tồn TN Kẻ Gỗ) đón sẵn chở chúng tôi vào rừng. Mặc dù đường rất hiểm trở, khó đi nhưng ai cũng đều quyết tâm. Bác Duệ đã ngoài 70 nhưng đi bộ đường rừng rất nhanh, tôi nghĩ là trong bác đã ấp ủ một nguồn năng lượng vô cùng để làm việc này, một trách nhiệm lớn lao với người đồng đội đã khuất năm xưa.

Khi đi qua dốc ngầm pháo km 47 đường 21 bác dừng lại nói: “Chú ạ! gần đến rồi!”, sau đó bác lại tiếp tục đi rất nhanh bác đi trước đến tại một vị trí bác dừng lại nói: “Đến đây rồi!, tôi đứng đây, các chú đi ra hướng tây”. Bác nói khi gặp hố bom cạn phía ngoài thì đi tiếp một quãng nữa sẽ gặp hố bom to sâu hơn nằm cạnh khe cạn. Mấy anh em chúng tôi tỏa theo hướng bác chỉ và đúng như lời bác nói chúng tôi đã gặp hai hố bom cách bác đứng khoảng 150 - đến 200m giữa rừng cây cối râm rạp không có lối đi. Bất ngờ bác nói: “Các chú dừng lại đây để tôi lại xem bụi nứa bên đường có còn nựa không?” Bụi nứa này cách khoảng 50m so với điểm lúc đầu bác đứng chỉ đường cho chúng tôi. Đến nơi bác gọi to “Bụi nứa đang còn đây, chính xác rồi!”. Thế là anh em bác cháu phát cây dọn lễ thắp hương xong ra về. Tôi cứ thầm nghĩ bác Duệ có trí nhớ thật tuyệt vời, và phải có cơ duyên thần kỳ nữa thì mới có thể tìm ngay ra vị trí chôn cất giữa cánh rừng bạt ngàn mênh mông 50 năm trôi qua. Ra đến trạm bảo vệ rừng tôi dặn anh em theo phong tục cổ truyền, ngày lễ các em cố gắng lên phát dọn và thắp cho liệt sỹ nén nhang tri ân. Bác cháu ra về lúc này trời cũng đã chuyển về chiều, tâm trạng ai cũng bồi hồi xúc động. Sau khi chia tay bác Duệ ra về tôi hứa với bác, sẽ làm tròn trách nhiệm và sự mong đợi của bác để bác yên lòng. Hôm sau tôi báo cáo với đồng chí xã đội trưởng xã Hương Trạch để có thể báo cáo với huyện sớm xác minh và triển khai cất bốc lập mộ cho liệt sỹ nhưng phía Bộ chỉ huy quân tỉnh Hà Tĩnh sự trả lời phải có hồ sơ đầy đủ mới được lập kế hoạch tổ chức quy tập mộ.

Với cá nhân tôi, theo cả hành trình này thì tôi nhận thấy, phần mộ này về thực tế là có thật, người chôn cất liệt sỹ còn sống đã trực tiếp đi chỉ vị trí địa điểm thì hoàn toàn đáng tin, để yêu cầu đủ hồ sơ đúng theo quy định ở thời điểm bây giờ khi chiến tranh đã đi qua quá lâu, những gì còn sót lại là quá mong manh thì gần như là không thể. Tôi đã xin ý kiến các cấp chính quyền, nếu trong quy định không thực hiện được thì tôi muốn bằng ý chí cá nhân, xin phép được cất bốc lập mộ cho liệt sỹ gửi đến UBND Xã Hương Trạch và UBND xã Hương Hóa, huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình. Các xã nhất trí và nhiệt tình ủng hộ. Tôi xin xã Hương Hóa một đám đất tại nghĩa trang của xã và được họ đồng tình. Đồng chí Xuân - Chỉ huy trưởng quân sự xã cùng với bác trưởng thôn và 1 bác ở Hội người cao tuổi chọn cho một đám đất tại nghĩa trang của xã Hương Hóa, thuê máy san lấp bằng phẳng.

Ngày 19/12/2024, tôi cùng một số đồng nghiệp đã tiến hành cất bốc, đưa những gì còn sót lại của ngôi mộ năm xưa về nghĩa trang. Sau khi hoàn thành phần mộ, tập thể lãnh đạo chính quyền 2 địa phương xã Hương Hóa, huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình và xã Phúc Trạch, huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh đã đến động viên chia sẻ khiến tôi thật sự cảm động. Tôi vô cùng biết ơn anh Hoàng Anh Minh, các anh em, đồng nghiệp, bạn bè, gia đình, người thân đã hỗ trợ một phần kinh phí, góp công, chung sức cùng tôi suốt cả hành trình từ lúc gặp gỡ bác Duệ đến lúc hoàn thành việc xây mộ cho vị liệt sỹ chưa xác định thông tin này.